Trước Khi Bạn “Bắt Đáy” Hôm Nay, Hãy Đọc Bài Này
Khi Nhiều Nhà Đầu Tư Lạc Quan Đang Nói “MUA”, Bạn Có Chắc Mình Hiểu Mình Đang Đứng Ở Đâu?
Hôm qua, khi VN-Index giảm mạnh mà không có một tin tức trọng yếu nào, tôi biết chắc một điều: vô số nhà đầu tư đang mở app chứng khoán, nhìn màu đỏ rực khắp màn hình, và nghĩ rằng “Cơ hội đây rồi!”.
Và tôi không nói họ sai.
Nhưng tôi muốn nói về một điều quan trọng hơn nhiều: Bạn có biết mình đang ở đâu trong chu kỳ thị trường không?
Câu Chuyện Của Chính Tôi - Năm 2022, Khi Tôi Nghĩ Mình Đang “Bắt Đáy”
Để tôi kể cho bạn nghe câu chuyện của chính tôi - một bài học đắt giá mà tôi đã trả bằng tiền và nước mắt vào năm 2022.
Tháng 4/2022, sau khi VN-Index giảm từ đỉnh 1,500 điểm xuống còn khoảng 1,350 điểm, tôi nhìn vào biểu đồ và nghĩ: “Thị trường đã giảm gần 10% rồi, đây chắc chắn là đáy! Đây là cơ hội!”
Lúc đó tôi đang nắm giữ một danh mục đầu tư từ cuối 2021 và đang lỗ khoảng 15%. Nhưng thay vì thận trọng, tôi lại quyết định “tăng vị thế” - rút thêm tiền từ tiết kiệm để “bắt đáy”. Tôi mua vào những mã blue-chip mà ai cũng nói là “quá rẻ”: các mã ngân hàng, thép, bất động sản - những cái tên mà “chắc chắn sẽ tăng lại”.
Tuần đầu tiên: VN-Index hồi nhẹ lên 1,380 điểm. Tôi mở app chứng khoán mỗi 15 phút một lần, nhìn danh mục xanh lè và tự nhủ: “Bắt đáy chuẩn rồi! Mình vẫn còn nhạy lắm!”
Tháng 5/2022: Thị trường không hồi phục như tôi nghĩ. VN-Index lao dốc về 1,250 điểm. Danh mục của tôi giảm thêm 15% trong vỏn vẹn một tháng. Nếu tính từ đầu, tổng lỗ đã lên tới 25%.
Tôi bắt đầu mất ngủ. Mỗi đêm nằm trên giường, não cứ tự động tính toán: “Nếu xuống thêm 5% nữa thì sao? Nếu xuống 10% thì sao?” Nhưng ban ngày, tôi vẫn cố gắng tự an ủi: “Sao lại xuống tiếp nhỉ? Mình đã mua ở đáy mà! Cứ giữ thôi, chắc sẽ lên lại.”
Tháng 6/2022: VN-Index về 1,200 điểm. Và rồi một ý nghĩ nguy hiểm xuất hiện: “Đã lỗ nhiều thế này rồi, bán đi cũng uổng. Thôi thì... gỡ giá!” Tôi lại rút tiền - lần này từ khoản dự phòng của gia đình - để “trung bình giá”. Trong đầu tôi lúc đó chỉ có một ý nghĩ: “Giá bây giờ rẻ hơn nhiều so với lúc đầu mình mua, cơ hội lớn đây!”
Tháng 10/2022: VN-Index về dưới 1,000 điểm. Danh mục của tôi lỗ gần 35% so với vốn ban đầu.
Tôi nhớ rõ cảm giác đó. Mỗi sáng thức dậy, điều đầu tiên tôi nghĩ đến không phải là công việc, không phải là gia đình, mà là: “Hôm nay thị trường sẽ như thế nào?” Mở app ra là thấy đau. Không mở thì lại càng lo. Tôi cáu gắt với mọi người xung quanh. Công việc bị ảnh hưởng. Sức khỏe sa sút.
Và rồi một buổi sáng tháng 10, khi VN-Index về quanh 950 điểm, tôi không chịu đựng được nữa. Tôi bấm “BÁN TẤT CẢ”. Không quan tâm giá nào nữa. Chỉ muốn thoát ra khỏi cơn ác mộng này.
Chốt lỗ 35%. Một con số mà tôi không bao giờ nghĩ mình sẽ phải đối mặt.
Một tháng sau khi tôi bán tháo, thị trường... bắt đầu đáy và đi ngang. Đầu 2023, những mã tôi đã bán trong hoảng loạn đều tăng trở lại.
Tôi kể câu chuyện này không phải để bạn thương hại. Tôi kể vì tôi biết rằng ngay lúc này, có rất nhiều người đang nghĩ y như tôi đã nghĩ năm 2022: “Thị trường giảm = cơ hội bắt đáy!”
Nhưng sai lầm của tôi không phải ở việc tôi “bắt đáy”. Sai lầm của tôi là tôi không hiểu mình đang ở đâu trong chu kỳ thị trường.
Năm 2022, thị trường Việt Nam đang ở pha cuối của chu kỳ lạc quan - giai đoạn phân phối. Nhưng tôi không biết. Tôi chỉ nhìn thấy “giá giảm” và nghĩ đó là cơ hội, mà không nhận ra đằng sau đó là một đợt sóng điều chỉnh lớn đang đến.
Bài học 35% lỗ đó đã dạy tôi một điều: Trong đầu tư, không có gì nguy hiểm bằng việc không biết mình đang ở đâu.
Tại Sao Việc Biết “Mình Đang Ở Đâu” Lại Quan Trọng Đến Vậy?
Hầu hết nhà đầu tư chỉ tập trung vào một câu hỏi: “Cổ phiếu này có tốt không?” hay “Giá này có rẻ không?”.
Nhưng họ quên mất câu hỏi quan trọng nhất: “Thị trường đang ở giai đoạn nào?”
Bởi vì sự thật là: Một cổ phiếu tốt, mua ở giá rẻ, vẫn có thể khiến bạn thua lỗ nặng nề - nếu bạn mua nó vào sai thời điểm trong chu kỳ thị trường.
Hãy tưởng tượng bạn đang lái xe trên một con đường núi quanh co. Nếu bạn không biết mình đang ở khúc lên dốc hay xuống dốc, ở khúc cua gấp hay đường thẳng, bạn sẽ không biết nên tăng tốc, giảm tốc, hay phanh gấp. Kết quả? Tai nạn là điều tất yếu.
Thị trường chứng khoán cũng vậy. Nó có chu kỳ, có nhịp điệu riêng. Theo nghiên cứu của Goldman Sachs, một chu kỳ thị trường hoàn chỉnh thường trải qua 4 pha chính:
1. Tuyệt vọng (Despair)
Thị trường ở đáy, ai cũng sợ hãi và bi quan. Đây là thời điểm rủi ro thấp nhất và cơ hội lớn nhất - nhưng gần như không ai dám mua vì tâm lý hoảng loạn đang bao trùm.
2. Hy vọng (Hope)
Thị trường bắt đầu phục hồi. Những nhà đầu tư nhạy bén nhận ra cơ hội và bắt đầu tích lũy. Đây vẫn là giai đoạn tốt để tham gia, dù nhiều người vẫn còn hoài nghi.
3. Tăng trưởng (Growth)
Thị trường tăng rõ ràng, xu hướng đã được xác lập. Tin tức tích cực dồn dập, lợi nhuận dễ kiếm, ngày càng nhiều người tham gia. Đây là giai đoạn “tiệc tùng” - ai cũng kiếm được tiền.
4. Lạc quan (Optimism/Euphoria)
Đỉnh của cảm xúc và cũng là đỉnh của rủi ro. Mọi người tin rằng thị trường chỉ có thể lên. FOMO lan tràn. Tin tức tích cực vẫn tràn ngập, nhưng đằng sau hậu trường, tiền thông minh đang rút lui. Đây là giai đoạn nguy hiểm nhất - không phải vì thị trường sụp đổ ngay, mà vì biến động cực mạnh, ai cũng nghĩ mình vẫn đang kiếm tiền trong khi thực tế đang là nạn nhân của phân phối.
Vấn đề của tôi trong câu chuyện trên không phải là tôi thiếu can đảm hay thiếu vốn. Vấn đề là tôi không biết mình đang đứng ở pha nào trong chu kỳ. Tôi nghĩ mình đang mua ở đáy (pha Tuyệt vọng), nhưng thực tế, tôi đang mua ở pha Lạc quan - nơi mà những người thông minh đang bán, và những người tham lam đang mua.
Nếu bạn không biết đang ở pha nào, bạn sẽ không biết:
Nên giải ngân bao nhiêu phần trăm danh mục
Nên chọn cổ phiếu nào (cổ phiếu phòng thủ hay tấn công)
Nên giữ bao lâu (ngắn hạn hay dài hạn)
Mức cắt lỗ và chốt lời hợp lý là bao nhiêu
Đây chính là lý do tại sao biết “mình đang ở pha nào” quan trọng gấp 10 lần việc biết “cổ phiếu nào tốt”.
Theo Triết Lý Helices: Chúng Ta Đang Ở Đâu?
Với vô vàn thất bại và chiêm nghiệm, triết lý Helices được hình thành, và với các dữ kiện hiện tại, chúng tôi cho rằng, với xác suất 80%, chúng ta đang ở giai đoạn LẠC QUAN - giai đoạn cuối cùng trước khi chu kỳ tăng trưởng kết thúc.
Nghe có vẻ nghịch lý phải không? Thị trường giảm mạnh mà lại gọi là “lạc quan”?
Đúng vậy. Vì “lạc quan” ở đây không chỉ nói về tâm lý tích cực của đám đông, mà còn về một đặc điểm kỹ thuật cực kỳ nguy hiểm: PHÂN PHỐI.
Phân Phối Là Gì?
Phân phối là giai đoạn mà:
Biên độ biến động trở nên cực kỳ mạnh: Hôm nay giảm sàn, ngày mai tăng trần. Tuần này khủng hoảng, tuần sau hưng phấn.
Cảm xúc nhà đầu tư thất thường: Bạn vừa mừng vì bắt đáy đúng, vừa sợ vì không biết có còn xuống tiếp không.
Tiền thông minh đang rút dần: Trong khi nhà đầu tư cá nhân thấy “cơ hội”, những người trong cuộc - những ai đã nắm cổ phiếu từ giai đoạn tích lũy và vượt vùng - đang âm thầm phân phối hàng.
Đây chính là giai đoạn nguy hiểm nhất. Không phải vì thị trường sụp đổ ngay lập tức, mà vì nó dụ dỗ bạn nghĩ rằng mọi thứ vẫn ổn.
Vậy, Bắt Đáy Hay Không Bắt Đáy?
Câu trả lời không phải là “có” hay “không”. Câu trả lời là: Bạn bắt đáy thế nào?
Nếu bạn hiểu rõ mình đang ở giai đoạn lạc quan, thiên về phân phối, thì việc tham gia thị trường vẫn hoàn toàn hợp lý. Nhưng cách chơi phải khác:
1. Lựa Chọn Cổ Phiếu Phải Khác
Đây không phải lúc để all-in vào những cổ phiếu đã tăng quá mạnh, hay những mã “ai cũng biết”. Đây là lúc tìm kiếm:
Cổ phiếu có nền tảng cơ bản vững chắc
Cổ phiếu chưa tăng quá nóng
Cổ phiếu có khả năng phòng thủ tốt khi thị trường đảo chiều
2. Quy Mô Giải Ngân Phải Khác
Đừng nghĩ “giá rẻ rồi, mua hết đi”. Trong giai đoạn phân phối, thị trường có thể tạo ra nhiều đáy giả. Bạn mua hết ngay hôm nay, sẽ không còn “đạn” để mua khi nó xuống sâu hơn tuần sau.
Nguyên tắc: Giải ngân từng phần, để dư “đạn” cho các tình huống xấu hơn.
3. Cách Giao Dịch Phải Khác
Đây không phải lúc để “ôm dài hạn” một cách mù quáng. Đây là lúc phải:
Đặt mức cắt lỗ rõ ràng
Chốt lời nhanh khi có lãi
Không để cảm xúc chi phối quyết định
Trong giai đoạn phân phối, chiến thuật quan trọng hơn niềm tin.
Đừng Trở Thành Nạn Nhân Của Phân Phối
Sự khác biệt giữa người thành công và người thất bại trong giai đoạn này không nằm ở việc họ có mua hay không. Mà nằm ở việc họ có ý thức được bối cảnh hay không.
Người thất bại nghĩ: “Giá xuống = cơ hội”.
Người thành công nghĩ: “Giá xuống trong giai đoạn nào? Rủi ro và cơ hội tương ứng là gì? Tôi nên làm gì để tối đa hóa cơ hội và giảm thiểu rủi ro?”
Lời Kết
Tôi không khuyên bạn không nên mua. Tôi không có quyền can thiệp vào quyết định của bạn.
Nhưng tôi muốn nhắc bạn một điều: Trong đầu tư, không có gì nguy hiểm bằng việc không biết mình đang ở đâu.
Theo Helices, với xác suất 80%, chúng ta đang ở giai đoạn lạc quan - giai đoạn mà biên độ biến động mạnh, cảm xúc thất thường, và cơ hội lẫn lộn với bẫy.
Bạn vẫn có thể bắt đáy. Nhưng hãy làm điều đó với sự tỉnh táo, với chiến lược rõ ràng, và với nhận thức đầy đủ về những gì có thể xảy ra phía trước.
Đừng để lòng tham che mắt. Đừng để FOMO chi phối tay. Và trên hết, đừng trở thành thanh khoản cho những người đang phân phối.